เอเชียกลาง เป็นภูมิภาคที่เกิดขึ้นใหม่จากประเทศต่าง ๆ ที่แยกตัวออกจากสหภาพโซเวียต (เฉพาะที่มีเขตแดนอยูในทวีปเอเชีย) มีขนาดพื้นที่ประมาณ 4,021,431 ตารางกิโลเมตร และมีประชากรประมาณ 61,551,945 คน (กุมภาพันธ์ 2553) เมื่อเปรียบเทียบกับพื้นที่อันกว้างใหญ่ของภูมิภาค เอเชียกลางจึงเป็นหนึ่งในภูมิภาคที่มีประชากรอาศัยอย่างเบาบางที่สุดแห่งหนึ่งของโลก (เฉลี่ยทั้งภูมิภาค 15 คนต่อตารางกิโลเมตร) และเหตุที่ประเทศภูมิภาคเอเชียกลางไม่มีทางออกสู่ทะเล การส่งออกและการค้าของเอเชียกลางจึงพัฒนาอย่างช้า ๆ โดยประเทศส่งออกหลักของกลุ่มประเทศเอเชียกลาง ได้แก่ รัสเซีย ยุโรปตะวันออก และเอเชียตะวันตกเฉียงใต้ ลักษณะภูมิประเทศของเอเชียกลางเป็นแบบที่ราบสูง แต่จะมีที่ราบลุ่มบริเวณทะเลแคสเปียน ด้านศาสนา ประเทศส่วนใหญ่ในเอเชียกลางนับถือศาสนาอิสลามและศาสนาคริสต์ ตั้งอยู่ระหว่างละติจูดที่ 36 องศาเหนือ ถึงละติจูดที่ 56 องศาเหนือ และระหว่างลองจิจูดที่ 40 องศาตะวันออก ถึงลองจิจูดที่ 88 องศาตะวันออก ประกอบด้วยดินแดน 2 ส่วนที่มีทะเลแคสเปียนคั่นอยู่ คือ ดินแดนด้านตะวันออกของทะเลแคสเปียน ได้แก่ ประเทศคาซัคสถาน อุซเบกิสถาน คีร์กีซสถาน เติร์กเมนิสถาน และทาจิกิสถาน กับดินแดนทางด้านตะวันตกของทะเลแคสเปียน ได้แก่ ประเทศจอร์เจีย อาร์เมเนีย และอาเซอร์ไบจาน โดยมีอาณาเขตติดต่อกับดินแดนอื่นดังนี้ ทิศเหนือ ติดต่อกับสหพันธรัฐรัสเซีย ทิศตะวันออก ติดต่อกับสาธารณรัฐประชาชนจีน ทิศใต้ ติดต่อกับสาธารณรัฐอิสลามอัฟกานิสถาน สาธารณรัฐอิสลามอิหร่าน และสาธารณรัฐตุรกี ทิศตะวันตก จดทะเลดำ เอเชียกลางเป็นภูมิภาคที่มีเนื้อที่น้อยที่สุดในทวีปเอเชีย ประกอบด้วย 8 ประเทศ คือ
เนื้อที่ จำนวนประชากร และเมืองหลวงของประเทศในภูมิภาคเอเชียกลาง
เอเชียกลางเป็นดินแดนที่เคยรวมอยู่กับสหภาพโซเวียตที่ปกครองด้วยระบอบเผด็จการคอมมิวนิสต์และใช้ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม แม้ได้รับเอกราชการปกครองตนเองและหันมาใช้ระบบเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมแล้ว แต่ระบบเก่าที่ฝังรากลึกอยู่เกือบร้อยปี ทำให้ความเปลี่ยนแปลงในภูมิภาคนี้เป็นไปอย่างล่าช้า เอเชียกลางเป็นภูมิภาคที่เคยรวมอยู่กับดินแดนบางส่วนที่ตั้งอยู่ในทวีปยุโรปเป็นประเทศสหภาพโซเวียต ต่อมาดินแดนต่างๆ ของประเทศสหภาพโซเวียตทั้งในทวีปยุโรปและเอเชียกลางได้ประกาศแยกออกเป็นสาธารณรัฐอิสระเพื่อปกครองตนเอง ทำให้ประเทศสหภาพโซเวียตต้องล่มสลายลงใน พ.ศ.2534 สาธารณรัฐในเอเชียกลางที่แยกตัวออกมาจากอดีตสหภาพโซเวียต มี 8 ประเทศ ได้แก่ คาซัคสถาน อุซเบกิสถาน คีร์กีซ เติร์กเมนิสถาน ทาจิกิสถาน จอร์เจีย อาร์เมเนีย และอาเซอร์ไบจาน มีขนาดพื้นที่รวมกันประมาณ 4.2 ล้านตารางกิโลเมตร คิดเป็นร้อยละ 10 ของเนื้อที่ทวีปเอเชีย หรือร้อยละ 1 ของพื้นผิวโลกทั้งหมด
ที่ตั้ง เอเชียตั้งอยู่ระหว่าง เอเชียตะวันตกเฉียงใต้กับรัสเซีย ประกอบด้วยดินแดน 2 ส่วน โดยมีทะเลสาบแคสเปียนคั่นอยู่ คือ ดินแดนด้านตะวันออกของทะเลสาบแคสเปียน ได้แก่ คาซัคสถาน คีร์กีซ เติร์กเมนิสถาน ทาจิกิสถาน กับดินแดนทางด้านตะวันตกของทะเลสาบแคสเปียน ได้แก่ จอร์เจีย อาร์เมเนีย อาเซอร์ไบจาน
ภูมิอากาศของเอเชียกลางแบ่งได้ 4 เขต ดังนี้ 1. เขตภูมิอากาศแบบทุ่งหญ้ากึ่งทะเลทราย (BS) 2. เขตภูมิอากาศแบบทะเลทราย (BW) 3. เขตภูมิอากาศแบบเมดิเตอร์เรเนียน (Cs) 4. เขตภูมิอากาศแบบที่สูง (H)
ทรัพยากรธรรมชาติ 1. แร่ ที่สำคัญ ได้แก่ น้ำมันและแก๊สธรรมชาติ ถ่านหิน ทองคำ และทองแดง 2. ป่าไม้ มีน้อยเพราะพื้นที่ส่วนใหญ่แห้งแล้งเป็นทะเลทรายและกึ่งทะเลทราย แต่มีทุ่งหญ้าอุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การเลี้ยงสัตว์
เศรษฐกิจ 1. การเกษตร ประกอบด้วย
- การเพาะปลูก ภูมิภาคนี้มีปริมาณฝนเฉลี่ยประจำปีต่ำ ในเขตที่ราบลุ่ม เขตโอเอซิส หรือบริเวณที่มีชลประทานเข้าถึง เช่น ที่ราบทางด้านตะวันออกของทะเลแคสเปียนสามารถปลูกข้าวสาลี ฝ้าย ข้าวโพด ข้าวบาร์เลย์ได้ดี และที่ราบลุ่มแม่น้ำทางภาคตะวันตกของทะเลแคสเปียน เหมาะแก่การปลูกพืชผลเมดิเตอร์เรเนียน ได้แก่ ข้าวสาลี องุ่น ส้ม และพืชผัก
- การเลี้ยงสัตว์ มีทั้งการเลี้ยงแบบเร่ร่อน และแบบฟาร์มปศุสัตว์ สัตว์ที่เลี้ยงกันมาก เช่น แกะ แพะ โค ไก่ ม้า ลา ล่อ โดยเลี้ยงกันมากในบริเวณตอนใต้ของทะเลอารัลและตอนใต้ของภูมิภาค โดยประเทศคาซัคสถานเป็นผู้ส่งออกเนื้อสัตว์รายใหญ่ที่สุดของภูมิภาค 2. การทำประมง แหล่งประมงที่สำคัญ คือ ทะเลดำ ทะเลแคสเปียน ทะเลอารัล และทะเลบัลคัช โดยมีเมืองเกอร์เยป เมืองเชฟเชนโก เมืองคราสโน–วอดสค์เป็นเมืองทำการประมงที่สำคัญของภูมิภาค ผลผลิตที่มีชื่อเสียงของภูมิภาคนี้ คือ คาเวียร์ที่ได้จากไข่ปลาสเตอร์เจียน 3. อุตสาหกรรมที่สำคัญ ได้แก่ อุตสาหกรรมการกลั่นน้ำมัน การแยกแก๊สธรรมชาติ ปิโตรเลียม เคมีภัณฑ์ ผลิตภัณฑ์เหล็กแปรรูป สินค้าทางการเกษตร และเครื่องใช้ไฟฟ้า 4. การค้า ทำการค้ากับประเทศในภูมิภาคเดียวกัน สิงค้าส่งออกที่สำคัญ เช่น น้ำมัน แก๊สธรรมชาติ ฝ้าย ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ ขนสัตว์ สิ่งทอ ส่วนสินค้านำเข้าที่สำคัญ ได้แก่ เครื่องจักรกล อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ อาหาร
3.5.6 ลักษณะประชากร สังคม และวัฒนธรรม 1. ประชากร เอเชียกลางมีประชากรประมาณ 77 ล้านคน ประเทศอุซเบกิสถานมีประชากรมากที่สุด และประเทศอาร์เมเนียมีประชากรน้อยที่สุด เป็นภูมิภาคที่มีประชากรเบาบางของโลก โดยประชากรจะอาศัยอยู่หนาแน่นในประเทศแถบเทือกเขาคอเคซัสทางตะวันตกของทะเลแคสเปียน 2. เชื้อชาติ ประชากรส่วนใหญ่เป็นพวกคอเคซอยด์หรือพวกผิวขาว 3. ภาษา มีประชากรหลายเชื้อชาติที่มีภาษาเป็นของตนเอง แต่ที่มีจำนวนประชากรมาก คือ ชาวคีร์กีซใช้ภาษาคีร์กีซ ชาวอุซเบกใช้ภาษาอุซเบก ชาวอาเซอรีใช้ภาษารัสเซียเป็นภาษากลางสื่อสารกัน 4. ศาสนา ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลามนิกายซุนนี มีเพียงประเทศอาร์เมเนียและจอร์เจียเท่านั้นที่นับถือศาสนาคริสต์เป็นศาสนาประจำชาติ