ประชากร หมายถึงกลุ่มของสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกันที่อาศัยและเจริญเติบโตบริเวณเดียวกันในช่วงเวลาหนึ่ง ขนาดของประชากรสิ่งมีชีวิตจะมีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา โดยเกิดขึ้นเมื่อมีสมาชิกเข้ามาหรือออกจากกลุ่มประชากร ซึ่งสัดส่วนของจำนวนประชากรทั้งหมดต่อจำนวนพื้นที่หรือปริมาตรที่ประชากรนั้นอาศัยอยู่ เรียกว่า ความหนาแน่นของประชากร
วิธีการหาความหนาแน่นของจำนวนประชากร สามารถทำได้หลายวิธี เช่น
- การนับจำนวนประชากรทั้งหมดที่มีอยู่ในสถานที่นั้น ซึ่งเหมาะกับพื้นที่ที่มีขนาดจำกัด
- การสุ่มตัวอย่าง เป็นการเก็บตัวอย่างแบบสุ่มในพื้นที่หนึ่งๆ แล้วคำนวณเทียบเพื่อหาประชากรทั้งหมด นิยมใช้ 2 วิธี คือ
- การใช้กรอบนับประชากร ใช้กรอบสี่เหลี่ยมจัตุรัสวางในพื้นที่ที่กำหนดหลายๆ จุด และนับจำนวนประชากรของสิ่งมีชีวิตที่ต้องการศึกษา จากนั้นนำมาคำนวณหาค่าเฉลี่ยต่อพื้นที่เพื่ออ้างอิงประชากรทั้งหมด
- การทำเครื่องหมายติดปล่อยไปแล้วจับมาใหม่ วิธีนี้นิยมใช้กับสัตว์ โดยสุ่มสัตว์มาทำเครื่องหมายทั้งหมดและปล่อยไปยังกลับแหล่งที่อยู่เดิม จากนั้นจับสัตว์มาใหม่อีกครั้งซึ่งจะมีทั้งสัตว์ที่มีเครื่องหมายและไม่มีเครื่องหมาย แล้วนำมาคำนวณหาประชากรทั้งหมด
การคำนวณหาความหนาแน่นของประชากร
ปัจจัยที่มีผลต่อขนาดประชากร
โดยปกติแล้วในธรรมชาติจะมีการเปลี่ยนแปลงของประชากรอยู่เสมอ ปัจจัยที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงมีอยู่ 4 ประการ คือ
- อัตราการเกิด เป็นการเพิ่มจำนวนสมาชิกใหม่ในกลุ่มประชากร คำนวณได้จาก
- อัตราการตาย เป็นการลดจำนวนสมาชิกในกลุ่มประชากร คำนวณได้จาก
การอพยพเข้า การที่สิ่งมีชีวิตจากประชากรแหล่งอื่นเคลื่อนที่เข้ามารวมกลุ่มกับประชากรที่มีในถิ่นเดิม ทำให้จำนวนประชากรในแหล่งนั้นเพิ่มขึ้น
การอพยพออก การที่สิ่งมีชีวิตในประชากรเคลื่อนที่ออกจากแหล่งที่อยู่เดิม ทำให้ประชากรในแหล่งเดิมนั้นลดลง
นอกจากพฤติกรรมและการดำรงชีวิตตามธรรมชาติแล้ว ปัจจัยการเปลี่ยนแปลงขนาดของประชากรเหล่านี้ก็ขึ้นกับสภาพแวดล้อมบริเวณรอบๆ ได้แก่