รสวรรณคดี พิโรธวาทัง จากขุนช้างขุนแผน พิโรธวาทัง คือ บทแสดงความโกรธ ขุ่นเคือง เยาะเย้ย เหน็บแนมซึ่งกันและกันระหว่างตัวละครในเรื่อง พบมากในเรื่องขุนช้างขุนแผน ผู้แต่งใช้คำง่าย ชัดเจน ทำให้อ่านแล้วเข้าใจได้เลย ได้อรรถรสในการอ่าน สนุกสนาน และเกิดภาพพจน์ชัดเจน เช่น ตอนที่นางเทพทองคลอดขุนช้างออกมา เห็นลูกหน้าตาขี้เหร่แล้วโกรธมากจนไม่อยากเลี้ยง นางเทพทองเหลียวหน้าคว้าลูกชาย
พลิกคว่ำพลิกหงายอยู่ตัวสั่น ทุดลูกบัดสีเหมือนผีปั้น หัวล้านในครรภ์ดังวงเดือน เสียแรงอุ้มทองประคองมา
ชกโคตรแม่ไอ้หมาขี้เรื้อนเปื้อน เลี้ยงมันไว้ไยอายเพื่อนเรือน หัวเหมือนโคตรข้างไหนให้เกิดมา ตอนที่ขุนช้างจะมาขอนางพิมแต่นางพิมไม่ชอบแม่เรียกให้ออกไปไหว้ขุนช้างนางพิมไม่ออกไปแล้วแกล้งด่าบ่าวไพร่ประชด อ้ายเจ้าชู้ลอมปอมกระหม่อมบาง
ลอยชายลากหางเที่ยวเกี้ยวหมา ชิชะแป้งจันทน์น้ำมันทา หย่งหน้าสองแคมเหมือนหางเปีย หมาจะเกิดชิงหมาเกิด
มึงไปตายเสียเถิดไอ้ห้าเบี้ย หน้าตาเช่นนี้จะมีเมีย อ้ายมะม่วงหมาเลียไม่เจียมใจ ขุนช้างนึกอายที่ถูกนางพิมด่ากระทบ จึงลานางศรีประจันกลับบ้าน นางศรีประจันโกรธลูกสาวจึงด่าแล้วไล่ตี ครานั้นท่านยายศรีประจัน
แค้นครั่นขัดใจเป็นหนักหนา ลุกขึ้นฉวยไม้ไล่ตีมา มึงหยาบช้าชาติชั่วนี่เหลือใจ น้อยฤาคารมอยู่เปรี้ยงเปรี้ยง
เช่นนี้ไหนจะเลี้ยงมึงได้ หวดตียี่ยับระยำไป เลือดไหลโซมหลังหลั่งน้ำตา ตอนที่ขุนช้างมาบอกว่าพลายแก้วตายแล้วนางวันทองไม่เชื่อ โกรธเลยด่าขุนช้าง ใครมาว่าชั่วผัวกูตาย
แกล้งใส่ความร้ายกูจะด่าให้ อ้ายงูเห่าเจ้าเล่ห์ทุกอย่างไป หม้อใบละสิบเบี้ยกูเสียมา
กระทืบตีนผางผางกลางประตู โคตรแม่มึงกูขี้คร้านด่า
กลับเข้าในหอคลอน้ำตา ทอดตัวโศกาในที่นอน
ตอนที่หมื่นหาญตามขุนแผนไปแล้วขุนแผนร้องบอกต้องการฆ่าหมื่นหาญคนเดียวเท่านั้นหมื่นหาญโกรธมากจึงโต้ตอบขุนแผน
หมื่นหาญโมโหโกรธา ชี้หน้าว่าเหวยเฮ้ยอ้ายสถุล
มึงอกตัญญูไม่รู้คุณ เสียแรงพ่อขนขุนมาเท่าไร
กูให้กินข้าวน้ำทุกค่ำเช้า แต่ลูกสาวในอกยังยกให้
มึงยังทรยศขบถใจ ครั้งนี้กูไม่ไว้ชีวิตมึง
ขุนแผนโต้ตอบหมื่นหาญด้วยความโกรธแค้นว่า
ขุนแผนเดือดดาลทะยานจิต ถอดจิตรำคว้างย่างเข้าถึง
มาตะโกนโพนทะนาว่าออกอึง โทษของมึงนั้นไม่เห็นกลับเจรจา
มึงทรยศทุกอย่างวางยาพิษ พ่อลูกคบคิดริษยา
มึงซื่อกูซื่อต่อเป็นพ่อตา มึงคิดคดกูจึงฆ่าลูกมึงตาย
ตอนที่ขุนแผนไปติดคุก ขุนช้างได้โอกาสไปรับตัวนางวันทองกลับนางวันทองโกรธขุนช้างมากจึงด่าดังคำประพันธ์ว่า
วันทองแค้นใจให้สะอื้น กูจะคืนดีด้วยอย่าพักว่า
ฆ่าฟันหั่นคอเสียเถิดรา แม้นมึงขืนพาเอากูไป
ถึงบ้านเมื่อไรตายเมื่อนั้น จะอยู่ถึงสามวันอย่าสงสัย
กูไม่ขออยู่กินสิ้นอาลัย ส่งเสียงร้องไห้ไปเรี่ยทาง
………………………………………………………………………………………………
วันทองร้องไห้มิได้เงย โคตรแม่มึงเอ๋ยกูหมั่นไส้
ค้อนพลางด่าพลางมากลางไพร พอใกล้รุ่งก็ถึงเมืองสุพรรณ
ตอนที่พลายงามเดินทางไปพบพ่อเล่าเรื่องราวให้ย่าฟังว่าถูกขุนช้างลวงไปฆ่า นางทองประศรีโกรธขุนช้างมากจึงด่าแช่ง
ทองประศรีตีอกชกผางผาง ทุดไอ้ช้างชาติข้าไอ้หน้าขน
ลูกอีเฒ่าเทพทองคลองน้ำชน จะฆ่าคนเสียทั้งเป็นไม่เอ็นดู
ขุนแผนโกรธขุนช้างเมื่อได้ฟังเรื่องราวที่ทองประศรีเล่าให้ฟังเรื่องขุนช้างคิดฆ่าพลายงาม
แค้นขุนช้างดังจะดิ้นสิ้นชีวา มันชะล่าชะเลยจนเคยตัว
ฉุดคร่าพาวันทองไปครองคู่ เห็นว่ากูถือสัตย์ไม่ตัดหัว
ทั้งลูกเต้าเอาไปฆ่าเหมือนม้าวัว หมายว่ากลัวแล้วกระมังอ้ายจังไร
วันนี้ค่ำจำจะไปให้ถึงบ้าน สับกระบาลหัวเชือดให้เลือดไหล
พระเจ้าล้านช้างโกรธพระเจ้าเชียงใหม่มาขอสร้อยทองทั้งที่มีเมียอยู่แล้วลูกสาวคือสร้อยฟ้า
กระทืบบาทผาดเสียงประเปรี้ยงมา ท้าวพระยาฟังดูอยู่พร้อมกัน
กูจะไปล้อมเมืองไอ้เชียงอินทร์ ฆ่าเสียให้สิ้นไม่ไว้ได้
อ้ายผู้ถือสารามานั้นไซร้ เร่งเอาไปตัดหัวเสียบประจาน
ตอนพลายงามแต่งานขุนช้างเมาเหล้า พลายงามเลยมีปากเสียงกับขุนช้าง
ขุนช้างกำลังเมายืนเกาก้น ทุดไอ้หมาด่าคนเล่นง่ายง่าย
จองหองจะถองกูหรืออ้ายพลาย ฤาเชื่อว่าเป็นนายมหาดเล็ก
อ้ายชาติอกตัญญูไม่รู้คุณ คือใครแคะค่อนขุนมาแต่เด็ก
ด่าทอพ่อได้ไอ้ใจเจ๊ก เมื่อเล็กเล็กใครเลี้ยงมึงเป็นตัว
พระไวยโกรธขุนช้างมากที่ถูกขุนช้างด่าก็เลยโต้ตอบขุนช้าง
อ้ายล้านจะประจานให้เจ็บตัว วาจาชั่วถอดชื่อกูขุนนาง
เอาละเป็นไรก็เป็นไป ขัดใจกำหมัดซัดปากผาง
ขุนช้างโกรธมากชี้หน้าต่อว่าพลายงาม
ชี้หน้าว่าเฮ้ยอ้ายทรชน ต่อยกูปากป่นเพราะตึงตัว
มึงเหมือนทรพีอ้ายขี้ข้า มาไล่ขวิดบิดาบังเกิดหัว
เมื่อน้อยน้อยยังจะนึกรู้สึกตัว กูจิกหัวมึงไปควั่นเอาขอนทับ
ขุนช้างถูกรุมจากฝ่ายของพระไวย จนสลบไปนางวันทองคร่ำครวญจนขุนช้างฟื้นขึ้นมาเกี้ยวกราดต่อ
ขุนช้างฟื้นพลันกัดฟันเกรี้ยว โกรธาตาเขียวร้องเสียงแข็ง
เฮ้ยที่ไม่ว่ามึงอย่าแคลง จะสู้ซนชนกำแพงกว่าจะตาย
ถึงตัวกูบรรลัยกระดูกร้อง อันจะถองเล่นเปล่าเปล่าเจ้าอย่าหมาย
มึงพวกมากฝากไว้เถิดอ้ายพลาย ถ้าเจ้านายไม่เลี้ยงก็แล้วไป
พระพันวษากริ้วที่นางวันทองทูลพระพันวษาว่ารักทั้งสามคน ขุนแผน ขุนช้างและพระไวย
เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปลวไฟ ดูดู๋เป็นได้อีวันทอง
จะว่ารักข้างไหนไม่ว่าได้ น้ำใจจะประดังเข้าทั้งสอง
ออกนั่นเข้านี่มีสำรอง ยิ่งกว่าท้องทะเลอันล้ำลึก
……………………………………………………………………………………………….
แต่ใจสัตว์มันยังมีที่นิยม สมาคมก็แต่ถึงฤดูมัน
มึงนี้ถ่อยยิ่งกว่าถ่อยอีท้ายเมือง จะเอาเรื่องไม่ได้สักสิ่งสรรพ์
ละโมบมากตัณหาตาเป็นมัน สักร้อยพันให้มึงไม่ถึงใจ
ว่าหญิงชั่วผัวยังคราวละคนเดียว หาตามตอมกันเกรียวเหมือนมึงไม่
หนักแผ่นดินกูจะอยู่ไย อ้ายไวมึงอย่านับว่ามารดา
นางทองประศรีด่าสร้อยฟ้าที่ทำขนมไม่เป็นทำแป้งสกปรกรกบ้าน
ทองประศรีร้องด่าอีห่าลาว ทำฉาวเจียวอีหมาขี้เรื้อนเปื้อน
เทแป้งแกล้งให้เปรอะเลอะทั้งเรือน กระทะกระท่อยต่อยเกลื่อนลาวจัญไร
พระไวยโกรธและด่าศรีมาลาที่สร้อยฟ้าบอกกับพระไวยว่าศรีมาลาแกล้งตนเอง
เอะเถียงอีกเล่าอีเจ้าเล่ห์ เมื่อถีบสร้อยฟ้าเซคะมำคว่ำ
ยังพาโลโกหกไม่ตกคำ อีมุสาระยำสบถลน
นางมยุรี สนเจริญ