บทที่ ๔
การเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม จิตอาสา
และความภูมิใจในความเป็นไทย
ความหมาย ความสำคัญของคุณธรรม จริยธรรม จิตอาสาและความภูมิใจในความเป็นไทย
คุณธรรมและจริยธรรม
ปัจจุบันมักจะได้ยินคำกล่าวกันเสมอๆ ถึงเรื่องคุณธรรมและจริยธรรม ดังนั้น จึงขอนำเสนอบทความเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรมให้กับสมาชิกทั้งหลายได้รับทราบเพื่อพิจารณา และหากนำไปประพฤติปฏิบัติตามที่น่าจะเกิดประโยชน์บ้างไม่มากก็น้ย
คำว่า “คุณธรรม” ตามความหมายในพจนานุกรม หมายถึง สภาพของคุณงามความดี ส่วนคำว่า จริยธรรม ตามความหมายแยกออกเป็น 2 คำคือ “จริย” หมายถึง การประพฤติปฏิบัติ และ “ธรรม”หมายถึง คุณความดี ความจริง ความถูกต้อง, กฎ, กฎเกณฑ์, กฎหมาย หลักคำสอนในศาสนาหากจะสรุปรวมทั้งคุณธรรม และจริยธรรม ตามความเข้าใจของผู้เรียบเรียงคงหมายถึง การการประพฤติปฏิบัติตนให้ตั้งมั่นอยู่ในความดี ทั้งกาย วาจา และใจ ดังนั้นเมื่อมีการกล่าวถึงคำว่าจริยธรรมรวมกัน ไปด้วย
ในเรื่องของคุณธรรม และจริยธรรม พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ หลักราชการ ซึ่งถือได้ว่าเป็นหลักคุณธรรม และจริยธรรมในวิชาชีพข้าราชการที่สำคัญยิ่งสำหรับให้ข้าราชการพึงยึดถือเป็นแนวทางปฏิบัติราชการ ๑๐ ประการ มีใจความสำคัญ สรุปได้ดังนี้
๑. ความสามารถหมายถึง ความชำนาญในการปฏิบัติงานในด้าต่างๆให้เป็นผลสำเร็จได้ดียิ่งกว่าผู้มีโอกาสเท่าๆกัน
๒. ความเพียร หมายถึง ความกล้าหาญไม่ย่อท้อต่อความลำบาก และบากบั่นเพื่อจะข้ามความขัดข้องให้จงได้โดยใช้ความวิริยภาพมิได้ลดหย่อน
๓. ความมีไหวพริบ หมายถึง รู้จักสังเกตุเห็นโดยไม่ต้องมีใครว่าเมื่อมีเหตุเช่นนั้นจะต้องปฏิบัติการอย่างนั้น เพื่อให้บังเกิดผลดีที่สุดแก่กิจการทั่วไปและรีบทำการอันเห็นควรนั้นโดยฉับพลัน
๔. ความรู้เท่าถึงการ หมายถึง รู้จักปฏิบัติการอย่างไรจึงจะเหมาะสมแก่เวลาและอย่างไรที่ได้รับเหตุผลสมถึงจะเป็นประโยชน์ที่สุด
๕. ความซื่อตรงต่อหน้าที่ หมายถึง ตั้งใจกระทำกิจการซึ่งได้รับหมอบให้เป็นหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริต
๖. ความซื่อตรงต่อคนทั่วไป หมายถึง ให้ประพฤติซื่อตรงต่อคนทั่วไป รักษาตนยให้เป็นคนที่เขาทั้งหลายจะเชื่อถือได้
๗. ความรู้จักนิสัยคน ข้อนี้เป็นข้อสำคัญสำหรับผู้ที่มีหน้าที่ติดต่อกับผู้อื่น ไม่ว่าจะเป็นผู้ใหญ่หรือผู้น้อย
๘. รู้จักผ่อนผัน หมายความว่า ต้องเป็นผู้ที่รู้จักผ่อนสั้นผ่อนยาวว่าเมื่อใดควรตัดขาดและเมื่อใดควรโอนอ่อนหรือผ่อนผันกันได้มิไช่แต่จะยึดถือหลักเกณฑ์หรือระเบียบอย่างเดี่ยวซึ่งจะก่อให้เกิดผลเสียควรจะยึ่ดหยุ่นได้
๙. ความมีหลักฐาน ข้อนี้ประกอบด้วยหลักสำคัญ ๓ ประการคือ มีบ้านอยู่เป็นที่เป็นทางมีครอบครัวอันมั่นคงและตั้งตนไว้ในที่ชอบ
๑๐. ความจงรักภักดี หมายความว่า ยอมเสียสละเพื่อประโยชน์แห่งชาติศาสนาและพระมหากษัตริย์
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชมหาราชพระราชฐานคุณธรรม ๔ ประการ แก่ข้าราชการและประชาชนในคราวสมโภชกรุงรัตนโกสินธร์ ๒๐๐ ปี มีข้อความดังนี้
§ ประการแรก คือ การรักษาความสัจความจริงใจต่อตนเองรู้จักสละประโยชน์ส่วนน้อยเพื่อส่วนใหญ่ของบ้านเมืองที่จะประพฤติปฏิบัติแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์และเป็นธรรม
§ ประการที่สอง คือ ความรู้จักข่มใจตนเองฝึกใจตนเองให้ประพฤติปฏิบัติอยู่ในความสัจ ความดีนั้น
§ ประการที่สาม คือ ความอดทน อดกลั้น และอดออม ไม่ประพฤติล่วงความสัตย์สุจริตไม่ว่าจะด้วยเหตุประการใด
§ ประการที่สี่ คือ การรู้จักละวางความชั่วร์ ความทุจริต และรู้จักเสียสละประโยชน์ส่วนน้อยของตน เพื่อประโยชน์ส่วนใหญ่ของบ้านเมือง
คุณธรรม ๔ ประการ ถ้าแต่ละคนพยายามปลูกฝั่งและบำรุงให้เจริญงอกงามขึ้นโดยทั่วกันแล้วจะช่วยให้ ประเทศชาติบังเกิดความสุข ความร่มเย็น และมีโอกาสที่จะปรับปรุงพัฒนาให้มั่นคงก้าวหน้าต่อไปได้ดังประสงค์