เกาะติดข่าวสาร >> คมชัดลึก ออนไลน์
ธรรมจักร-ปฐมเทศนา : "คำวัด" โดย พระธรรมกิตติวงศ์
"ธงพระธรรมจักร" เป็น ธงศาสนาพุทธ ที่ใช้ทั่วไปสำหรับในประเทศไทย อันหมายถึง ธรรมะที่นำไปสอนในที่ต่างๆ แล้วยังความสันติสุขให้เกิดขึ้นในที่นั้นๆ ลักษณะธงเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าสีเหลืองแก่ (สีกรัก) ตรงกลางเป็นรูปพระธรรมจักรสีแดง
ส่วน "ธงฉัพพรรณรังสี" เป็นธงศาสนาพุทธในระดับสากลนั้น ใช้ธงที่มีชื่อว่า ธงฉัพพรรณรังสี คำว่า "ฉัพพรรณรังสี" แปลว่ารัศมี ๖ สี ซึ่งกล่าวกันว่าแผ่ออกจากพระกายของพระพุทธเจ้า คือ
สีนีละ - สีเขียวเหมือนดอกอัญชัน
สีปีตะ - สีเหลืองเหมือนหรดาลทอง
สีโรหิตะ -
สีแดงเหมือนแสงตะวันอ่อน
สีโอทาตะ - สีขาวเงินยวง
สีมัญเชฏฐะ - สีแสดเหมือนหงอนไก่
สีประภัสสร - สีเลื่อมพรายเหมือนแก้วผลึก (คือสีทั้ง ๕ ข้างต้นรวมกัน)
ทั้งนี้ พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙ ราชบัณฑิต) เจ้าอาวาสวัดราชโอสาราม ได้อธิบายความหมายของคำว่า “ธรรมจักร” (ทำ-มะ-จัก) แปลว่า วงล้อธรรม ให้เป็นเครื่องหมาย หรือสัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนา มีลักษณะเป็นรูปวงล้อ ๘ ซี่ บ้าง ๑๒ ซี่บ้าง โดยมีความหมายต่างกัน คือ ๘ ซี่ หมายถึงมรรค ๘ ส่วน ๑๒ ซี่ หมายถึง การหมุนของอริยสัจ ๔
รูปธรรมจักร บางแห่งมีกวางหมอบอยู่ ๒ ข้าง สื่อความหมายว่า ทรงแสดงธรรมครั้งแรกในป่า คือ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน นั่นเอง
ธรรมจักร เป็นชื่อเรียก ปฐมเทศนา หรือเทศน์กัณฑ์แรกของพระพุทธเจ้า ที่ทรงแสดงแก่ปัญจวัคคีย์ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เรียกเต็มว่า ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร
นอกจากนี้แล้ว ธรรมจักร ยังหมายถึงคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหมดด้วย เพราะเป็นสิ่งที่พระพุทธเจ้าหมุนให้เป็นไปในโลก
ส่วนคำว่า “ปฐมเทศนา” เจ้าคุณทองดีได้อธิบายว่า คำนี้สามารถอ่านออกเสียงได้หลายอย่าง ดังนี้ ปะ-ถม-มะ-เท-สะ-นา, ปะ-ถม-มะ-เทด-สะ-หนา, และ ปะ-ถม-เทด-สะ-หนา ซึ่งแปลว่า การแสดงธรรมครั้งแรก
ปฐมเทศนา เป็นคำเรียก เทศน์กัณฑ์แรกของพระพุทธเจ้า ที่ทรงแสดงแก่ปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ คือ โกณฑัญญะ วัปปะ ภัททิยะ มหานามะ และ อัสสชิ ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณาสี เมื่อวันเพ็ญกลางเดือน ๘ หรือ วันอาสาฬหบูชา
ปฐมเทศนา มีชื่อว่า ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร เรียกสั้นๆ ว่า ธรรมจักร ซึ่งมีเนื้อหากล่าวถึงอริยสัจ ๔ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และ มรรค ที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้นั่นเอง
เมื่อเราไปที่วัดบ่อยครั้งที่พบรูปธรรมจักร เป็นเหมือนสัญลักษณ์ของพุทธศาสนา ซึ่งเราก็ไม่ได้คิดถึงที่ไปที่มานักว่ามีที่ไปที่มาอย่างไร เคยมีผู้พยายามให้ความหมายที่เป็นวงล้อแห่งธรรม เป็นธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงประกาศให้ชาวโลกได้นำไปยึดถือปฏิบัติเพื่อการพ้น ทุกข์ ที่จะขับเคลื่อนธรรมให้คงอยู่คู่กับโลก แต่ในบางที่นอกจากจะมีรูปธรรมจักรดังกล่าวแล้วยังมีรูปกวางเหลียวหลัง หมอบอยู่ด้านล่าง จึงน่าจะมีความหมายอะไรสักอย่าง
นั้นมีความเป็นมาในทางพุทธศาสนาในยุคต้น ที่ได้รับอิทธิพลจากคติของชนเผ่าทราวิฆซึ่งพูดภาษาทมิฬ เป็นชนเผ่าที่ครอบ ครองอินเดียอยู่ก่อนที่ชาวอารยันบุกรุกดินแดนอินเดีย พวกทราวิฆเป็นพวกที่มีอารยธรรมและวัฒนธรรมของตัวเองแล้ว พวกอารยันเองก็ได้รับอารยธรรมของพวกทราวิฆ
พวกทราวิฆมีลัทธิศาสนาที่นับถือบูชาพระศิวะ หรือพระวิษณุ ลัทธิบูชาเจ้าแม่กาลี (พระอุมา) และพระศรี (ลักษมีชายาพระวิษณุ) และใช้รูปกวางเหลียวหลังหมอบอยู่ใต้แท่นรูปเคารพ เช่นเดียวกับพุทธศาสนายุคต้น โดยถือว่ากวางเป็นสัญลักษณ์ของความซื่อสัตย์ แต่สัญลักษณ์นี้น่าจะมีทีหลังเพื่อสร้างความเชื่อถือให้กับคนที่เชื่อลัทธิ อื่นให้หันมาสนใจพุทธศาสนาก็เป็นได้ เป็นการประสานระหว่างของเก่าและของใหม่ให้ไปด้วยกันได้ เหมือนกับที่เรียกกันในปัจจุบันว่าสมานฉันท์
ในอีกทางหนึ่งเป็นหลักธรรมที่พระพุทธเจ้าได้ปฐมเทศนาแก่ปัญจวัคคีร์ใน ครั้งแรกด้วย ด่วยหลักธรรมที่เรียกว่าธรรมจักรกัปปวัตตนสูตร ทีเปรียบธรรมจักรเหมือนวงล้อราชรถที่พระพุทธองค์เป็นสารถี ทำให้วงล้อธรรมจักรเป็นสัญลักษณ์ของศาสนาพุทธมาก่อนที่จะเป็นพระพุทธรูป ส่วนกวางหมอบที่อยู่ข้างธรรมจักรนั้น อาจเป็นไปได้ว่าได้ปฐมเทศนาที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ซึ่งมีกวางอาศัยเป็นจำนวนมาก
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ก่อนอื่น ก็ต้องเข้าใจคำว่า ธรรมจักรในพระพุทธศาสนาให้ถูกต้องก่อนครับ
ซึ่ง ธรรมจักร ก็มาจากศัพท์สองคำ คือ ธรรม กับ จักร
จักร มีความหมายหลายอย่าง คือ สมบัติ ลักษณะ อิริยาบถ และ
จักร ที่เป็นกงซี่ ที่เป็นลักษณะเฉพาะของจักร และ สุดท้าย
จักร หมายถึง ธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ ชื่อว่า จักร
เพราะฉะนั้น เมื่อใช้คำว่า ธรรมจักร มุ่งหมายถึง ธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ มี อริยมรรคมีองค์ ๘ เป็นต้น
ชื่อว่า ธรรมจักร ดังเช่น ที่สารนาถ เมืองพาราณสี พระพุทธเจ้าทรงแสดงปฐมเทศนา ให้พระปัญจวัคคีย์ได้บรรลุธรรม พระองค์ก็ได้ชื่อว่า ประกาศพระธรรมจักร คือ แสดงธรรม ที่พระองค์ทรงตรัสรู้ มี อริยมรรคมีองค์ ๘ เป็นต้น ให้เป็นไป ให้ดำเนินไป
ส่วนสัญลักษณ์ธรรมจักร ที่เป็นรูปวงล้อ ที่คล้ายจักรนั้น จึงหมายถึง พระธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงนั่นเอง อัน นำรูป จักรที่มีลักษณะเป็น วง มี ซี่ และมี กำ ดุม เป็นรูปจักร บางวงล้อ หรือ จักร ก็มี ๘ ซี่ คือ อริยมรรคมีองค์ ๘ และแสดงถึง ล้อที่สามารถหมุนไปได้ เปรียบเหมือน พระธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงแสดง นั้น ที่เป็นธรรมจักร ที่สามารถหมุนไป คือ เป็นไป ดำนินไป เพื่อประโยชน์กับสัตว์โลกได้ฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรมจากพระพุทธเจ้าทรงแสดง ครับ
นี่คือ ธรรมจักร ที่เป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงพระธรรมของพระพุทธเจ้า ย่อมเป็นไป กับผู้อื่นที่ได้สะสมอบรมปัญญามา ได้รับ สดับตรับฟัง ครับ
ขออนุโมทนา