การปกครองระบบปิตาธิปไตยมีลักษณะอย่างไร

คนหลังยุค 70’s -80’s คำว่า ‘ชายเป็นใหญ่’ คงไม่ใช่คำแปลกใหม่ไม่คุ้นหูอะไร ต่อให้ไม่ใช่ feminist ก็เถอะ ศัพท์แสงหรูหน่อยก็ ‘ปิตาธิปไตย’ หรือทับศัพท์ไปเลยว่า ‘patriarchy’ ที่ใช้เรียกระบบสังคมที่เอื้ออำนวยให้ผู้ชายหรือ ‘ความเป็นชาย’ มีคุณค่าเหนือกว่าและกดทับผู้หญิง หรือ ‘ความเป็นหญิง’ มีอำนาจโอกาสที่จะเข้าถึงทรัพยากรได้มากกว่า

อย่างไรก็ตาม ปิตาธิปไตยหรือชายเป็นใหญ่ก็มีปัญหาในตัวมันเอง ที่มักใช้อธิบายแบบตีขลุมอย่างสากล เช่นจากการเคลื่อนไหวทางสังคมและภูมิปัญญาของ Radical Feminism ที่ต้องการแก้ไขปัญหาความไม่เสมอภาคในระดับโครงสร้างสังคมและระบบรากฐานแห่งการกดทับทางเพศ ซึ่งมาค้นพบได้ว่าสถาบันทางสังคมที่ทำให้ผู้หญิงตกเป็นรองผู้ชาย ก็คือสถาบันครอบครัวและการแต่งงานแบบรักต่างเพศที่นำไปสู่การเจริญพันธุ์ ที่ทำให้ผู้หญิงต้องเป็นแม่และเมีย เลี้ยงลูกอยู่บ้าน

เช่น Zillah Eisenstein นักเคลื่อนไหวและนักคิดนักเขียนทฤษฎีการเมืองและสตรีนิยมคนสำคัญของอเมริกา นิยาม patriarchy ไว้ว่า

“เป็นโครงสร้างทางการเมืองที่แสวงหาทางควบคุมผู้หญิง ลดทอนอำนาจในการตัดสินใจในทุกเรื่อง แม้แต่เรื่องเพศ การเลี้ยงดูลูก การแสดงออกถึงความรัก ไปจนถึงการใช้แรงงาน”[1]

ทว่า แนวคิดว่าด้วยโครงสร้างสังคมชายเป็นใหญ่ของสำนัก Radical Feminism เมื่อแรกเริ่ม ไม่ได้เชื่อมโยงกับโครงสร้างมิติอื่นมากมายเช่นศาสนา การเมืองภาครัฐ เศรษฐกิจ มากไปกว่าการต่อสู้ดิ้นรนต่ออำนาจผู้ชาย

อย่างไรก็ตามแนวความคิดชายเป็นใหญ่ก็ได้รับการพัฒนาต่อยอดสม่ำเสมอ Marxist feminism พยายามแสวงหาความสัมพันธ์ระหว่างปิตาธิปไตยกับระบบทุนนิยมและรูปแบบการผลิตว่า ความเป็นรองของสถานะของผู้หญิงไม่สามารถแยกได้ออกจากการแสวงหาประโยชน์อย่างไม่ถูกต้องและการกดทับของระบบทุนนิยม[2]

ปิตาธิปไตยเองก็ได้ถูกนำมาอธิบายเพิ่มเติมกับการเมืองภาครัฐโดยนักสังคมวิทยาชาวอังกฤษ Sylvia Walby ผู้สนใจประเด็นสังคมเป็นใหญ่ ความรุนแรงในครอบครัว และเพศสภาพในโลกาภิวัฒน์ ว่ารัฐก็คืออีกองค์ประกอบของการสร้างสังคมปิตาธิปไตยเช่นเดียวกับการเจริญพันธุ์ ที่เมื่อแต่งงานแล้ว ผลผลิตและแรงงานภายในบ้านตกเป็นทรัพย์สมบัติของผัว การผลักผู้หญิงออกจากงานนอกบ้านที่มีค่าจ้าง, การให้ความชอบธรรมต่อความรุนแรงของผู้ชาย, เพศวิถีรักต่างเพศภาคบังคับที่บีบให้ผู้หญิงต้องแต่งงานมีผัวอยู่ภายใต้โครงสร้างครอบครัว, และผลิตวัฒนธรรมที่สนับสนุนให้เพศชายเหนือกว่า เพราะรัฐนั้นเป็น ‘รัฐปิตาธิปไตย’ ที่ผลักผู้หญิงออกจากการเข้าถึงอำนาจและทรัพยากรของรัฐ จนทำให้ผู้หญิงไม่มีตัวตนสำหรับรัฐในทางตรงแต่ต้องผ่านผู้ชาย ผู้หญิงจึงไม่มีสิทธิเลือกตั้งในก่อน ค.ศ. 1920 และไม่มีบทบาทในการค้ำจุนรัฐหรือเป็นตัวแทนที่มีอำนาจตัดสินใจในนามของรัฐเช่นตำรวจ ตุลาการ ได้เท่าผู้ชาย[3]

แต่สำหรับ Carole Pateman นักทฤษฎีสตรีนิยมและรัฐศาสตร์ คำว่า patriarchy หรือปิตาธิปไตย ก็มีข้อจำกัดทางประวัติศาสตร์ ใช้เฉพาะยุคก่อนสมัยใหม่เท่านั้น ที่ยังปกครองระบอบราชาธิปไตย ที่กษัตริย์มักมาในรูปแบบของบิดาปกครองราษฎรทั้งชายหญิง พ่อปกครองลูก หรือในบริบทสังคมที่ยังคงต้องการนักปกครองที่เป็นคุณพ่ออัจฉริยภาพ เก่งทุกด้าน ฉลาดทุกเรื่อง ขณะที่ในยุคสมัยใหม่เป็นต้นมาพัฒนาแล้วเป็นรัฐประชาชาติ ประชาชนปกครองตนเองอย่างเสรี แต่อย่างไรเสีย ความหมายประชาชนก็ยังคงยุ่ในฐานะ ‘ภราดรภาพ’ (fraternity) มีแต่พวกผู้ชายที่มีสิทธิปกครองผู้หญิงและพื้นที่ส่วนบุคคลของพวกเขา แม้จะมีข้อตกลงในสนธิสัญญาของการจัดระเบียบทางสังคมว่าด้วยความเท่าเทียมเสมอภาคทั้งในบ้านนอกบ้านแล้วก็ตาม ซึ่งนางได้เสนอคำว่า ‘fraternal patriarchy’ แทน (ภราดาธิปไตย)[4] ผู้ชายและเพศสภาพชายจึงถูกทำให้ผูกขาดกับสถาบันหลักๆ ทั้งศาสนา เศรษฐกิจ การเมือง การศึกษา ครอบครัว ศาล ทหาร การทูต และรัฐบาลก็ถูกก่อตั้งขึ้นเพื่อผลประโยชน์ผู้ชายมากกว่าโดยไม่รู้ตัว ฉะนั้นรัฐด้วยตัวของมันเองก็คือ ‘รัฐผู้ชาย’ (male state)[5] เหมือนกับที่ Benedict Anderson (ที่เก่งมากเกินจนอธิบายไม่ได้ว่าเป็นนักอะไร นักสังคมวิทยา นักรัฐศาสตร์ นักประวัติศาสตร์หรือนักอะไร) อธิบายว่ารัฐประกอบสร้างในฐานะโครงการผู้ชายรักต่างเพศ และจินตนาการให้เป็นภารดรภาพที่ปรากฏขึ้นมาอย่างเป็นแบบฉบับ[6]

เพราะเอาเข้าจริงแล้ว ‘ชายเป็นใหญ่’ ไม่ได้แค่อธิบายความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างเพศชายกับหญิงเท่านั้น แต่มันยังเกี่ยวข้องกับความเหลื่อมล้ำระหว่างผู้หญิงด้วยกันเองโดยเฉพาะอย่างยิ่งชนชั้นและชาติพันธุ์ ที่ย่อมต้องไม่สากล มีประวัติศาสตร์ของมัน ลื่นไหลและสัมพันธ์กับบริบทของสถานที่และเวลา[7]

ทว่าชุดอธิบายเช่นนี้ ฟังดูเหมือนจะเท่ากับว่าสตรีนิยมกำลังต่อต้านรัฐอยู่

หากแต่ก็ทำให้เห็นได้ว่าสังคม ‘ชายเป็นใหญ่’ ไม่ใช่แค่เรื่องจู๋เป็นเจ้าโลก รักษาเยื่อพรหมจารีย์ พริตตี้มอเตอร์โชว์ โสเภณีเด็กหญิง ผู้หญิงห้ามบวชพระ ผู้ชายต้องเกณฑ์ทหารเป็นหัวหน้าครอบครัว ผัวเดียวหลายเมีย ผัวเตะเมีย หรือผู้ชายจะต้องเลวไปกว่าหมา หรือมาจากดาวอังคาร (เพราะหมาก็ไม่ได้เลว และไม่มีใครมาจากดาวดวงไหน) เพราะขณะเดียวกันผู้หญิงบางคนเองก็แสวงหากำไรจากโครงสร้างสังคมแบบนี้ เพราะทำให้มี lady parking, มีสุภาพบุรุษลุกให้นั่งบนรถเมล์ BTS MRT หรืออย่างน้อยที่สุดพวกเธอจะได้นั่งก่อนพวกผู้ทั้งหลาย แถมอิ่มจังตังค์อยู่ครบเมื่อออกเดท

นักเคลื่อนไหว ศิลปิน และนักเขียนเฟมินิสต์อย่าง Kate Millett เองก็อธิบายสังคมชายเป็นใหญ่ว่า เป็นระบบสังคมภายใต้กฎระเบียบที่ไม่เพียงผู้ชายมีอำนาจเหนือผู้หญิง แต่ผู้ชายที่แก่กว่าก็ยังมีอำนาจเหนือผู้ชายที่อ่อนวัยกว่า ด้วยกระบวนการขัดเกลาของระบบอาวุโส และหน่วยพื้นฐานของระบบนี้ไม่ใช่อะไรที่ไหน นางอธิบายว่าก็คือครอบครัวนี่แล[8]

เพราะชายเป็นใหญ่ ใช่ว่าทุกชายจะได้เป็นใหญ่ พวกหนุ่มๆก็มีชนชั้นและกดทับกดขี่กันเองเหมือนกัน ที่แบ่งตามชาติพันธุ์ สีผิว รายได้ สถานะทางเศรษฐกิจ ตำแหน่งหน้าที่ สถานภาพทางสังคม

สำหรับ Robert William Connell หรือ Raewyn Connell นักวิชาการด้านสังคมวิทยาชาวออสเตรเลีย แล้ว ความเป็นชายทำปฏิกิริยากับทั้งชาติพันธุ์ ผิวสี ชนชั้น นำไปสู่แบบแผนช่วงชั้นของมัน จัดลำดับออกเป็น 4 ชนชั้นวรรณะ ได้แก่

‘ความเป็นชาย’ แบบ ‘เจ้าโลก’ (hegemony) ซึ่งเป็นการรับอิทธิพลทางความคิดว่าด้วยความสัมพันธ์เชิงชนชั้นของ Antonio Gramsci มาอธิบายกลุ่มผู้ชายที่มีอำนาจอิทธิพลเหนือกว่าผู้อื่น เช่นดารานักแสดงหรือตัวละครในภาพยนตร์ หรือบุคคลสาธารณะผู้ทรงอิทธิพลอำนาจในระดับสถาบัน เช่นสถาบันทางสังคม เศรษฐกิจ ทหาร การปกครอง (ซึ่งก็พิจารณาแยกออกจากชีวิตส่วนตัวของบุคคลนั้นๆ พวกเขาอาจจะเป็น ‘คุณแม่’ กับเพื่อนฝูง หรือเป็นผู้ชายอีกแบบนึงกับลูกกับเมีย) กลุ่มนี้เอาเข้าจริงก็เป็นกลุ่มที่มีปริมาณน้อยมากเมื่อเทียบกับอัตราประชากรเพศชาย

‘ความเป็นชาย’ แบบรอง (subordination) คือบรรดา nerd geek ขี้อาย อ้วนเตี้ย ขี้โรค อ่อนแอ ปวกเปียก ขี้ขลาดขี้ปอด ลูกแหง่ บอบบาง ขี้แพ้ ไม่แมน ซึ่งเป็นการลดทอนคุณค่าด้วย ‘ความเป็นหญิง’

ผู้ชายผู้สมรู้ร่วมคิด (complicity) ปฎิเสธไม่ได้ว่าผู้ชายจำนวนมหาศาลสนับสนุนและพยายามดันตัวเองเข้าไปอยู่ในกลุ่ม ‘ความเป็นชายแบบเจ้าโลก’ ทว่ารวมตัวเองเข้าไปอยู่ในกลุ่มนั้นไม่ได้ ทำได้แต่เพียงเชียร์ฟุตบอลอยู่ขอบสนามหรือหน้าจอทีวี เพราะในชีวิตจริงไม่ได้เป็นไปตามอุดมคติ ต้องอยู่ร่วมกับผู้คนในชุมชน และประนีประนอมกับผู้หญิง อันได้แก่ชายผู้ชายส่วนใหญ่บนโลก ชายที่แต่งงานแล้ว เป็นพ่อคน และสุดท้าย…

ชายชายขอบ (maginalization) ซึ่งเป็นอีกเฉดของความเป็นชายที่ไม่ได้มีลักษณะตายตัวเป็นแบบฉบับ ขึ้นอยู่กับอำนาจของ ‘ความเป็นชายแบบเจ้าโลก’ แต่ละบริบท มันจึงไปสัมพันธ์ร่วมกันกับชาติพันธุ์ สีผิว ชนชั้น สถานะทางเศรษฐกิจ ดังนั้น นักกีฬาผิวสีในสหรัฐอเมริกา อาจจะไม่ใช่ผู้ชายชายขอบในสังคมนั้นๆ แต่ชายผิวสีอีกกลุ่มที่ไม่ได้เป็นนักกีฬาก็สามารถกลายเป็นชายชายขอบได้ในโลกเหยียดสีผิว แต่ที่แน่นอน สำหรับอัตลักษณ์แบบเกย์ โนโลกปิตาธิปไตยที่มักจะตีความเกย์ง่ายๆว่าขาด ‘ความเป็นชาย’ ถูกอธิบายให้คล้ายคลึงกับ ‘ลักษณะแบบผู้หญิง’ และจัดลำดับอยู่ในกลุ่มชายขอบและต่ำสุดของ ‘ความเป็นชาย’[9]

เนื่องจาก ‘ความเป็นชาย’ ไม่ได้มาเพราะโชคช่วย หรือติดไอ้จ้อนมาแต่กำเนิด ผู้ชายจึงต้องดิ้นรนขวนขวายสร้างและสมาทาน ‘ความเป็นชาย’ ที่มีอยู่แล้วตามคาดหวังจากสังคม เพื่อไม่ให้ถูกตีตราว่า ‘ไม่ใช่ผู้ชาย’ อุปสมบทบวชพระ เกณฑ์ทหารหรืออย่างน้อยที่สุดเรียนร.ด. จึงกลายเป็นข้อบังคับ พอๆ กับการเสียสละของ ‘สุภาพบุรุษ’ ที่ไม่ใช่อาสาสมัครเสมอไป หากแต่เป็นบทบาทที่ต้องเล่นตามกฎของปิตาธิปไตย